Definicja osobowości

Drugą połowę pnia stanowi psychologia społeczna, która bada rozwój psychiki ludzkiej w procesie interakcji społecznych i stawia psychologię na pozycji nauki społecznej (algebra psychologii). Gałęziami tego drzewa staje się psychologia rozwojowa i pedagogiczna oraz psychologia osobowości, pracy, rodziny, zarządzania, twórczości, sztuki, nauki, kultury (historyczna, etniczna, międzykulturowa), edukacji, religii, filozofii, turystyki, sportu, psychologia medyczna, prawna, polityczna, ekonomiczna, itp. Większość tych dziedzin stawia psychologię na pozycji nauki humanistycznej (np. psychologia kultury) i wznosi ją do wyższej psychologii.”

Drzewo wiedzy psychologicznej

Psychologia osobowości jest tą dyscypliną naukową, której zainteresowania badawcze koncentrują się na wyjaśnieniu jednostkowej zwartości i odmienności zachowań oraz jednostkowymi różnicami elementów osobowości. Dlatego pod względem liczby powstałych teorii i różnorodności badanych zjawisk nauka
o osobowości jest jedną z najbardziej rozległych dziedzin psychologii.


W wielu publikacjach próbuje się przyjmować różne operacyjne określenia pojęcia „osobowości”, dochodząc jednocześnie do wniosku, że jest to pojęcie wieloznaczne nie mające jednej definicji i przez to rozpatrywane z wielu perspektyw.
Przedmiotem szczególnego zainteresowania tego artykułu są te definicje, które rozpatrują osobowość w kategoriach teorii różnic indywidualnych.


Według Encyklopedii Blackwella „Psychologia osobowości to nauka o osobowości, która zajmuje się wewnętrznymi własnościami ludzi, które prowadzą do różnic indywidualnych we wzorcach zachowania. [...]. Dotyczy jednostki i jej interakcji ze światem”.

A. L. Pervin definiuje psychologię osobowości jako dziedzinę zajmującą się badaniem różnic indywidualnych. Podkreśla, że przedmiotem jej badań jest całościowe, systemowe funkcjonowanie osobowości ludzkiej.

Osobowość, według W. Okonia, najczęściej oznacza „zespół stałych właściwości i procesów psychofizycznych, odróżniających daną jednostkę od innych, wpływających na organizację jej zachowania, a więc na stałość w nabywaniu i porządkowaniu doświadczeń, wiadomości i sprawności, w reagowaniu emocjonalnym, w stosunkach z innymi ludźmi oraz na stałość w wyborze celów i wartości. Powstanie tych stałych mechanizmów zachowania się jednostki jest efektem rozwoju osobowości, w którym szczególnie ważną rolę grają pierwsze lata życia; nabyte wówczas przez dziecko wzory zachowania wywierają trudny do przezwyciężenia wpływ na całe jego życie.”

Zgodnie z definicją H.J.Eysenck’a osobowość jest to względnie stała i trwała organizacja charakteru, temperamentu, intelektu oraz konstytucji fizycznej osoby, determinująca specyficzny sposób przystosowania się jednostki do otoczenia.

 
W ujęciu słownikowym definicja osobowości ujęta jest w następujący sposób:

„Osobowość, to stały element postępowania właściwy danemu człowiekowi; to, co charakterystyczne dla niego i odróżniające go od innych ludzi.
Każda jednostka ma sobie tylko właściwe cechy intelektualne, emocjonalne, temperamentalne, wolicjonalne.
Specyficznie zorganizowany zespół tych właściwości determinuje osobowość. Każdy człowiek jest podobny do innych członków swojej grupy, a zarazem różni się od nich wyjątkowością swych osobistych doświadczeń. Jego odmienność, najoryginalniejsza cząstka jego ja, tworzy zasadniczy zrąb osobowości. Zdaniem jednych autorów jest ona zdeterminowana przez cechy dziedziczne, konstytucję fizyczną (E.Kretschmer, W.H.Sheldon), zdaniem innych – przez wpływ czynników społecznych (E.Guthrie). W rzeczywistości na kształt osobowości wpływ mają zarówno cechy wrodzone (dziedziczność, konstytucja), jak i nabyte (środowisko, wychowanie i reakcje na nie)”.

Różni autorzy za pomocą pojęcia „osobowość” próbują wyjaśnić różne zjawiska. „W niektórych koncepcjach próbuje się wyjaśnić fakt, dlaczego ludzie w sposób systematyczny różnią się między sobą w pewnych sferach. Osobowość rozpatruje się wówczas w kategoriach teorii różnic indywidualnych. W innych koncepcjach natomiast zwraca się uwagę głównie na fakt, że zachowanie ludzi cechuje pewna stałość, a więc zadaniem teorii osobowości staje się wyjaśnienie czynników warunkujących tę stałość.[...] zakłada się, że stałość zachowania jest determinowana istnieniem specyficznych struktur wewnętrznych, tzw. cech (dyspozycji) psychicznych, których zespół stanowi właśnie ową osobowość. Oba ujęcia nie są w zasadzie sprzeczne (po prostu jedni akcentują bardziej stałość zachowania, inni zaś różnicę między ludźmi) [...].


G. Allport wyróżnił 50 definicji osobowości, które podzielił na pięć grup:
 
1. definicje filozoficzne,,
2. definicje prawne,
3. definicje socjologiczne,
4. definicje biospołeczne,
5. definicje psychologiczne.

Z definicji psychologicznych cytowany autor wyodrębnił pięć sposobów określania osobowości:

1. Jako zespół cech i właściwości,
2. Jako zorganizowany zespół cech i właściwości,,
3. Jako zespół cech i właściwości zorganizowany hierarchicznie,
4. Jako wytwór i styl przystosowania jednostki,
5. Określenie osobowości jako coś, co odróżnia jednego człowieka od drugiego, jako coś, co indywidualizuje.

Według G.Allport’a „Osobowość jest dynamiczną organizacją w jednostce tych systemów psychofizycznych, które determinują jej specyficzne przystosowanie do jej środowiska.”
G.Allport uważał cechy za podstawowe jednostki strukturalne osobowości. Cechy definiował jako predyspozycje do reagowania w określony sposób. Uważał, że cechy rzeczywiście istnieją i są osadzone w systemie neuropsychicznym. Badacz był przekonany, że cechy wynikają z biologicznych i fizycznych różnic między ludźmi.

Z kolei R.Cattel podaje bardzo ogólną definicję, z której wynika, że „Osobowość jest tym, co pozwala przewidzieć, co dana osoba zrobi w danej sytuacji”. Oznacza to, że celem badań nad osobowością będzie ustalenie praw określających, co różni ludzie będą robić we wszelkich rodzajach sytuacji.


Podsumowując, psychologia osobowości wywodzi się z psychologii społecznej. Z punktu widzenia psychologii społecznej, osobowość to owoc procesu socjalizacji.
W toku socjalizacji człowiek przyswaja normy zachowania, scenariusze współdziałania i bogactwo kulturowe. Osobowość jest całkowicie nabyta.
W psychologii osobowości – osobowość to konstrukt psychiczny, to również dziedziczność właściwości psychicznych, to pewne nasze cechy charakterystyczne tylko dla nas, które różnią nas od innych ludzi.
Elementami osobowości, wyróżnianymi przez poszczególnych autorów, są: temperament, charakter, intelekt, uzdolnienia, postawy moralne, systemy nawyków, przekonania i oczekiwania, emocje, uczucia, potrzeby, mechanizmy obronne, wartości, energia i siła życiowa jednostki..
  
Autor: Elżbieta Dybińska © Wszelkie prawa zastrzeżone

 

Bibliografia:
1. Kuzniecowa T.W.: Metodyka nauczania psychologii, Skrypt akademicki, Jastrzębia Góra 2007
2. Manstead A.S.P., Hewstone M. (red.): Psychologia społeczna, Wyd. Jacek Santorski & Co, W-wa 1996
3. Okoń W.: Nowy słownik pedagogiczny, Wyd. Akademickie Żak, W-wa 2001
4. Siek S.: Wybrane Metody Badania Osobowości, Wyd. Akademii Teologii Katolickiej, W-wa 1993
5. Sillamy N.: Słownik psychologii, książnica, Katowice 1994
6. Łyssakowska-Wencel B., Wencel J. (red.): Encyklopedia Psychologii, Fundacja Innowacja, W-wa 1988
7. Gasiul H.: Psychologia osobowości, Difin, W-wa 2006