Teorie osobowości w ujęciu badaczy tematu
Teorie na temat osobowości są ogólnymi teoriami zajmującymi
się różnymi zjawiskami istotnymi dla jednostki i mającymi
dla nich znaczenie funkcjonalne.
Na przestrzeni lat wyłoniło się wiele podejść teoretycznych
opisujących i wyjaśniających osobowość, na podstawie których
stworzono szereg teorii osobowości i rozwinięto metody
badawcze wyjaśniające zachowania człowieka.
Literatura tematu wskazuje na najbardziej wpływowe ogólne
kierunki w psychologii, do których można zaliczyć: teorie
typów, teorie cech, teorie psychodynamiczne i
psychoanalityczne, behawioryzm, humanizm, teorie uczenia się
społecznego, sytuacjonizm, interakcjonizm.
Według H.Gasiula najpełniejszą podstawą do psychologii
osobowości jest psychologia personalistyczna i organicystyczna - zainteresowane jednostką jako całością.
J.Strelau wyodrębnił następujące podejścia w opisie
osobowości:
osobowość jako zespół cech,
poznawcze podejście
do osobowości,
podejście psychodynamiczne i
humanistyczne.
Teorie cech
Teorie cech traktują osobowość człowieka jako zbiór cech i
sposobów zachowania, reagowania i myślenia.
Do przedstawicieli najbardziej znanych teorii cech należą:
G.W.Allport,
R.B.Cattell,
H.J. Eysenck,
P. Costa i
R. McCrae.
G.W.Allport zwrócił uwagę na pojęcie cechy, jako jednostki
opisu osobowości.
Uważał On, że cechy są podstawowymi jednostkami
strukturalnymi osobowości i definiował je jako predyspozycje
do reagowania w określony sposób. Według Niego cechy
wynikają z biologicznych i fizycznych różnic między ludźmi.
Autor potraktował osobowość, jako realną organizację
psychofizyczną
i zdefiniował cechy jako strukturę neuropsychiczną.
G.W.Allport traktował osobowość człowieka jako
niepowtarzalną, jednocześnie podkreślając „wagę świadomych
zachowań i intencji, które wyjaśniają, nadają znaczenie
wszelkim działaniom człowieka oraz tym samym pełnią rolę
ukierunkowania na przyszłość (bardziej dążenia ku niż
fiksacja na przeszłości i obciążenia przeszłością).”
Elementami sprzyjającymi rozwojowi osobowości według
G.W.Allport’a są:
a) dyspozycje wrodzone, składające się z tendencji
wspólnych, charakterystycznych dla naszego gatunku,
służących przetrwaniu (popędy), odruchy, procesy homeostazy;
b) cechy związane z genami, takie, jak cechy dziedziczne;
c) ukryte, potencjalne zdolności.
Innym przedstawicielem teorii osobowości, opartej na
koncepcji cech, był R.B.Cattell. Jest uważany za pioniera
badań nad osobowością, opartych na analizie czynnikowej.
Teoria R.B.Cattell’a oparta jest na zbiorze cech źródłowych
i powierzchniowych. Cechy źródłowe reprezentują podstawowe
zmienne na bazie których zbudowana jest osobowość, natomiast
cechy powierzchniowe można zidentyfikować bezpośrednio na
podstawie obserwowalnego zachowania, bądź retrospekcji.
Zdaniem R.B.Cattell’a pojęcie cechy odnosi się do struktury
psychicznej, odkrywanej na podstawie obserwowanego
zachowania. Celem badań psychologicznych nad osobowością
jest, zatem wyjaśnienie spójności i regularności
obserwowanej struktury psychicznej w celu przewidzenia
reakcji danej osoby w określonej sytuacji.
Dzięki cechom źródłowym możemy wyjaśnić ludzkie zachowania,
posługując się analizą czynnikową, natomiast cechy
powierzchniowe można zidentyfikować dzięki bezpośredniej
obserwacji.
Zainspirowany badaniami R.B.Cattell’a, H.J.Eysenck rozumiał
osobowość, jako składową temperamentu i inteligencji.
Prowadząc swoje badania nad osobowością, na drodze analiz
teoretycznych wyodrębnił trzy podstawowe wymiary osobowości:
ekstrawersja/introwersja, neurotyczność/psychotyczność.
Autor udowodnił związek ekstrawersji i neurotyczności z
typologią temperamentów Hipokratesa i Galena.
H.J.Eysenck uważał, że zachowanie człowieka zależy od
uwarunkowań biologicznych, czyli tkwiących w organizmie,
genetycznych oraz wyuczonych sposobów zachowania, nabytych w
kontaktach ze środowiskiem.
Koncepcje G.W.Allport’a, R.B.Cattell’a i H.J.Eysenck’a
oparte na analizie czynnikowej osobowości rozwinęli:
P.Costa
i R.M.McCrae tworząc
Pięcioczynnikowy Model Osobowości
zwany
Wielką Piątką.
Czynniki osobowości w Wielkiej Piątce odnoszą się do
kontaktów międzyludzkich i dają odpowiedź na pytanie, czego
można się spodziewać po konkretnych osobach.
Model osobowości według P.Costy i R.McCrae dotyczy pięciu
głównych wymiarów osobowości: neurotyczność, ekstrawersja,
otwartość na doświadczenia, ugodowość i sumienność. Każdy z
tych wymiarów osobowości zwiera po sześć składników.
Psychodynamiczne teorie osobowości
Podejście psychodynamiczne do teorii osobowości wywodzi się
z psychiatrii oraz medycyny i jest silnie powiązane z
psychologią kliniczną.
Teorie zaliczane do podejścia (nurtu) psychodynamicznego
podkreślają funkcjonowanie w osobowości mechanizmów,
mających charakter sił dynamicznych (potrzeby, popędy),
które determinują zachowanie się jednostki.
Zgodnie z paradygmatem silnie obecnym w tym nurcie „ludzie
są złożonymi układami energetycznymi, a ich zachowaniem
sterują popędy, nad którymi mają jedynie niewielką świadomą
kontrolę”.
Za podstawowe źródło zaburzeń psychicznych uważa
się wewnętrzne konflikty psychiczne. Trudne stany psychiczne
często związane są z lękiem, bezradnością, winą czy złością
i są usuwane za pomocą wielu mechanizmów obronnych, między
innymi takich, jak zaprzeczenie, wyparcie czy identyfikacja
projekcyjna.
Nurt ten został zapoczątkowany przez
Z.Freud’a, a następnie
rozwinięty przez jego następców: A.Adler’a i
C.G.Jung’a.
Również duży wkład do teorii psychodynamicznych wnieśli
neofreudyści tacy, jak: K.Horney, H.S.Sullivan i E.Fromm.
Należy podkreślić, że Z.Freud swą psychoanalityczną teorię
osobowości oparł na własnych doświadczeniach
psychiatrycznych i na studiowaniu różnych szkół
filozoficznych.
Jego zdaniem osobowość kształtuje się już we wczesnych
latach życia, a jej rozwój związany jest z wyodrębnianiem
się ego z id.
Ego jako najbardziej racjonalna
i świadoma część osobowości człowieka pobiera swoją energię
z nieświadomej struktury popędowej zwanej id, która zawsze
dąży do gratyfikacji erotycznych i zmysłowych, gdyż w swoim
działaniu kieruje się zasadą przyjemności. Według Z.Freud’a
rozwój odbywa się, dzięki odchodzeniu od zasady
przyjemności, którą rządzi id, ku zasadzie rzeczywistości,
którą kieruje się ego.
Oprócz ego i id w modelu strukturalnym aparatu psychicznego,
występuje również superego, składające się z dwóch
subsystemów, a mianowicie ego idealnego
i sumienia. Ego idealne odnosi się do oczekiwań w stosunku
do samego siebie (jaki powinienem być), a sumienie zapewnia
przestrzeganie prawa i moralności.
Sumienie jest
reprezentacją standardów oraz norm danej kultury i
społeczności.
Zdrowy rozwój osobowości człowieka jest związany z
harmonijną i dynamiczną równowagą trzech komponentów
osobowości, a mianowicie: racjonalnego ego, moralnego
superego, popędowego i niemoralnego id.
A.Adler - współpracownik Z.Freud’a - rozwinął Jego
koncepcje, szukając podstaw osobowości w stylu
przystosowania jednostki do otoczenia.
Teoria A.Adler’a za podstawę interpretacji osobowości
przyjmuje dwa motywy
o charakterze społecznym, a mianowicie społeczne
zainteresowanie i dążenie
do doskonałości.
Motyw zainteresowania społecznego wskazuje
na kluczową właściwość natury ludzkiej, która wyjaśnia
zachowanie, jakim jest poczucie niższości. Poczucie
niższości i związany z nim kompleks niższości jest wynikiem
doświadczeń człowieka i stałego porównywania siebie z
bardziej doskonałym otoczeniem. Według teorii A. Adler’a
trzema głównymi determinantami kompleksu niższości są:
zaburzenia organiczne, rozpieszczone i zaniedbane dziecko.
W tej teorii, obok pojęcia poczucia niższości, bardzo ważne
staje się pojęcie stylu życia, gdyż odnosi się ono do
„indywidualnego, z reguły nieświadomego planu przebiegu
jednostkowego życia, cechującego się właściwością prawa
ruchu, czyli kierunku uzdalniającego do wyboru sposobu
wykorzystania osobistych zasobów (potencjałów)”.
Innym wybitnym przedstawicielem nurtu psychodynamicznego
jest C.G.Jung. Jego archetypiczna teoria osobowości traktuje
osobowość, podobnie jak teoria Z.Freud’a, jako względnie
zamknięty system energetyczny, w którym źródłem energii jest
energia czerpana z pożywienia.
C.G.Jung w swoich badaniach skoncentrował się na
eksploracji
głębokich pokładów nieświadomości indywidualnej oraz na
znaczeniu symboli i mitów
w odczytywaniu treści nieświadomości kolektywnej. Według
Niego oprócz nieświadomości indywidualnej, obejmującej
konflikty i zapomniane doświadczenia, istnieje również
nieświadomość kolektywna, składająca się ze skumulowanych
doświadczeń poprzednich pokoleń pod postacią archetypów,
odnoszących się
do uniwersalnych, nieświadomych predyspozycji czy wzorców,
które wywierają wpływ na odczuwanie, myślenie i pojmowanie
świata.
Psychika jednostki jest kreowana i wyrażana poprzez
kompleksy, które powstają jako skutek koncentracji energii
psychicznej wokół pewnych tematów i mogą mieć zarówno
charakter świadomy, jak i nieświadomy.
Jego zdaniem jednym z kierunków rozwoju osobowości jest
odkrywanie cienia, czyli ciemnej strony natury człowieka,
składającego się ze społecznie niepożądanych
i nieakceptowanych pragnień i wrodzonych impulsów.
Innym kierunkiem rozwoju osobowości, a jednocześnie głównym
zadaniem człowieka jest rozwój „Ja”, nazwany przez C.G.Junga
indywiduacją, który obejmuje kompleksowe działania
„zmierzające do uzyskania wewnętrznej jedności i pełni,
poprzez syntezę i integrację wewnętrznych przeciwieństw oraz
dążenie do ideału osobowości, który choć nieosiągalny,
stanowi istotny drogowskaz rozwojowy”.
C.G.Jung wniósł do dorobku psychologii osobowości
rozróżnienie ekstrawertywnego i introwertywnego
ukierunkowania osobowości, gdzie pierwsza warstwa świadoma,
zwana ego, jest ukierunkowana na otaczający świat, na
myślenie i na jego spostrzeganie, natomiast druga warstwa,
zwana warstwą nieświadomości osobistej, ma charakter
ukierunkowana do wewnątrz.
Innym przedstawicielem koncepcji psychodynamicznych jest
K.Horney, współtwórczyni neopsychanalizy, psychoanalityk i
psychiatra, która w odróżnieniu od Z.Freuda („superego” to
coś złożonego z różnych instynktownych popędów) traktuje
„superego” jako narzędzie bezpieczeństwa, czyli neurotyczną
skłonność
do perfekcjonizmu.
Cytowana Autorka zwróciła uwagę na negatywne stereotypy
kulturowe, które ludzie przyswajają w postaci lęku
podstawowego i konfliktów wewnętrznych. W ten sposób
powstają problemy emocjonalne, z których rodzą się obawy
dotyczące bezpieczeństwa, a także intrapsychicznej i
interpersonalnej alienacji, jako głównej siły motywującej
osobowości. Przedstawiła potrzeby neurotyczne, które
spełniają ważną rolę w dynamice rozwoju osobowości i
podzieliła je na trzy kategorie: dążenie ku ludziom,
odsuwanie się od ludzi i występowanie przeciw ludziom.
K.Horney uważa, że konflikty wewnętrzne człowieka wynikają z
warunków społecznych.
Kontynuatorem teorii psychodynamicznych osobowości był
H.S.Sullivan. Autor podkreślał, że osobowość zorganizowana
jest ze zdarzeń interpersonalnych a nie intrapsychicznych i
jest względnie trwałym układem powtarzających się sytuacji
interpersonalnych, charakterystycznych dla życia danego
człowieka. Osobowość według Niego przejawia się wtedy, gdy
dana osoba zachowuje się w jakiś sposób
w stosunku do jednej lub wielu innych osób i należy ją badać
w sytuacjach interpersonalnych. Autor uważał, że człowiek
posiada system jaźni, który daje poczucie bezpieczeństwa i
broni jednostkę przed lękiem, chroni przed krytyką,
co powoduje, że człowiek nie odnosi korzyści z
doświadczenia.
Z kolei E.Fromm - psychoanalityk amerykański - rozwinął
teorię „charakteru społecznego”. Zauważył, że człowiek
postępuje tak, jak nakazuje mu pełniona przez niego rola
społeczna. Potrzeba życia społecznego jest głównym elementem
psychologii człowieka, gdyż człowiek do samorealizacji i
pełnego rozwoju swych możliwości twórczych potrzebuje innych
ludzi.
Zdaniem E.Fromma’a człowiek może się rozwijać i być
twórczym, jeśli będzie się jednoczył z innymi ludźmi w duchu
miłości i wspólnej pracy. Jest to dążenie
do wolności.
Aby zrozumieć psychikę człowieka należy
przeanalizować jego potrzeby, które wynikają z warunków
egzystencji ludzkiej. Według Autora osobowość może się
rozwijać dzięki realizacji własnych potrzeb.
Tutaj E.Fromm
wymienia potrzeby, które są wspólne dla wszystkich ludzi:
potrzeba powiązań z innymi ludźmi, potrzeba transcendencji,
potrzeba zakorzeniania, tożsamości, systemu orientacji.
Podejście (nurt) psychodynamiczne ma swoich zwolenników, jak
i przeciwników.
Zwolennicy podkreślają fundamentalne
znaczenie teorii Z. Freud’a dla rozumienia rozwoju ludzkiej
osobowości. Zauważają oni, że wielu badaczy poszukiwało
naukowych inspiracji w Jego teorii, podkreślającej
szczególny wpływ wczesnego dzieciństwa na rozwój osobowości.
Ponadto psychoanaliza miała swój znaczący udział w powstaniu
nowych koncepcji w różnych dziedzinach, np.: w leczeniu
zaburzeń psychicznych.
Krytyczne podejście do teorii Z. Freuda prezentuje
H.J.Eysenck, który uważa, że trudno jest sformułować
precyzyjne prawa ogólne i empirycznie sprawdzalne hipotezy.
Poznawcze teorie osobowości
W odróżnieniu od teorii humanistycznych i psychodynamicznych
teorie poznawcze często korzystają z nowych odkryć w
badaniach psychologicznych, ponieważ zakładają, że
rzeczywistość ma charakter subiektywny i jest kreowana,
dzięki doświadczeniom podmiotu spostrzegającego. Stąd
sposób, w jaki ludzie myślą zarówno o sobie, jak i
otaczającym świecie wywiera duży wpływ na ich zachowanie.
Poznawcze teorie osobowości, w odróżnieniu od
behawiorystycznych, koncentrują się zarówno na
wyobrażeniach, jak i na nieprzystosowanym zachowaniu. W
przeciwieństwie do psychoanalizy nie odwołują się do
mechanizmów obronnych
i koncentrują się na przeżyciach świadomych.
To, co jest wspólne dla zwolenników podejścia poznawczego,
to nadawanie znaczenia badaniom umysłowych procesów
determinujących zachowania. Psychologowie społeczni często
stawiają następujące pytania: Jak pamiętamy? Dlaczego
zapominamy? Jakich strategii używany do rozwiązywania
problemów i jakie są stosunki między myśleniem i językiem?
Przedstawicielami nurtu poznawczego
w psychologii osobowości
są A.Bandura i
G.Kelly.
A.Bandura podkreśla ważną rolę uczenia się przez obserwację
i koncentrowanie się na różnicach indywidualnych. Akcentuje
zasadę wzajemnego determinizmu jednostki i środowiska, która
ukazuje człowieka „jako kogoś, kto nie tylko jest
kształtowany przez wpływy środowiskowe, ale i sam na
środowisko wpływa”.
Twierdzi On, że chociaż uczenie się jest bardzo istotnym
pojęciem, to jednak, aby wyjaśnić rozwój różnych złożonych
zachowań społecznych, na przykład ról będących elementem
osobowości, potrzebne są inne czynniki niż tylko proste
skojarzenia bodziec-reakcja lub wzmocnienie.
W ramach teorii społecznego uczenia się akcentuje znaczącą
rolę procesu modelowania w rozwoju osobowości, polegającą na
uczeniu się przez obserwowanie innych. W wyniku gromadzenia
doświadczeń z modelowania, człowiek nabiera przekonania o
własnej skuteczności, czyli możliwości osiągnięcia sukcesu w
różnych sytuacjach życiowych.
Rozwój osobowości, polega zatem, na nabywaniu nowych
doświadczeń, zachowań i kompetencji w drodze modelowania,
jak również na kształtowaniu się realistycznego przekonania
co do własnej skuteczności i zdolności do ustalania celów
życiowych, samokontroli i samowzmacniania.
G.Kelly był fenomenologiem. Przyjął założenie, że ludzie są
od urodzenia ciekawi. „Chcąc nadać światu i swojej
egzystencji sens i działać w swym codziennym życiu jak
naukowcy, badając, eksperymentując, konstruując hipotezy
dotyczące rzeczywistości, przewidując przyszłość,
wypracowując strategie i procedury”. G.Kelly wprowadził
pojęcie „konstrukty personalne”, aby opisać jednostki
znaczeniowe, które człowiek rozwija, aby w ten sposób nadać
znaczenie światu. Człowiek posiada konstrukty personalne
dotyczące wszystkich aspektów życia. Dzięki nim człowiek
rozumie i definiuje swoją egzystencję.
Behawioralne teorie osobowości
Behawioralne teorie osobowości uznają, że człowiek w ciągu
swego całego rozwoju osobowego i społecznego, w wyniku
wpływu bodźców pozytywnych lub negatywnych, uczy się różnych
form zachowań i reakcji, a uczenie to jest wzmacniane, bądź
osłabiane przez system kar i nagród. Uczenie się i
doświadczenie wpływają na to, kim się stajemy.
Behawioryści, badając uwarunkowania środowiskowe, nie
koncentrują się na tym, co dzieje się wewnątrz organizmu.
Interesują ich odpowiedzi między innymi na następująco
postawione pytania: W jakich warunkach pojawia się dane
zachowanie? Jak pewne bodźce wpływają na to zachowanie? Jak
skutki danego zachowania wpływają na to zachowanie?
Przedstawiciele behawiorystycznego podejścia do osobowości,
akcentując ogromną rolę warunkowania, nie biorą pod uwagę
zdolności ludzkich do świadomego przetwarzania siebie i
własnej kultury.
Przedstawicielami nurtu (podejścia) behawioralnego w
psychologii osobowości są: I.Pawłow, J.B.Watson, B.F.Skinner
i C.Hull.
I.Pawłow wprowadził pojęcie odruchów warunkowych
(przeciwieństwo odruchu bezwarunkowego, wrodzonego), ustalił
prawa ich wytwarzania i wygasania, jak również ich znaczenie
w psychice zwierzęcej i ludzkiej. Dla Niego najbardziej
złożone zjawiska psychiczne, takie jak na przykład
przyzwyczajenie czy wola, dadzą się sprowadzić do odruchów
warunkowych.
J.B.Watson jest autorem nawykowej teorii osobowości, w
której osobowość jest traktowana jako produkt systemów
nawykowych człowieka.
Zauważa On, że jeżeli
w obrębie tych systemów, któryś dominuje, to wtedy w dużym
stopniu determinuje
on indywidualność danej osoby. Zaznacza on, że sam system
nawyków nie wpływa
na zachowanie człowieka, gdyż jest on współdeterminowany
przez daną sytuację. Zdaniem J.B.Watson’a jesteśmy tym,
czego wymaga od nas konkretna sytuacja.
Z kolei B.F.Skinner koncentruje się na eksperymentalnym
badaniu osobowości jednostek, poddając krytyce badania grup
osób, gdyż jak twierdzi badania jednostki umożliwiają
odkrycie praw, którym podlegają organizmy żywe. Według Niego
podstawą zrozumienia osobowości jest poznanie rozwoju
zachowania człowieka, które wynika z interakcji pomiędzy nim
a środowiskiem.
B.F.Skinner sprowadza mechanizmy rozwoju do procesów
warunkowania, z których dwa mają bardzo istotne znaczenie:
1. warunkowanie klasyczne odpowiedzialne za kształtowanie
zachowania odruchowego, reaktywnego,
2. warunkowanie instrumentalne odpowiedzialne za
kształtowanie zachowania przyczynowo-sprawczego.
Cytowany powyżej Autor zbadał i opisał zasady warunkowania
instrumentalnego, które wskazują na bezpośrednią zależność
zachowań podmiotu od okoliczności zewnętrznych.
Poglądy B.F.Skinner’a w dużym stopniu nie uwzględniają
takich pojęć jak: wolność jednostki, swoboda wyboru i
kierowanie własnym postępowaniem, gdyż Autor uważa, że to
oddziaływanie środowiska, w postaci aprobaty rodziców czy
obowiązujących obyczajów społecznych, decyduje o tym, iż
czegoś chcemy lub nie.
C.Hull - przedstawiciel neobehawioryzmu - podjął się
usystematyzowania,
w obrębie spójnego systemu dedukcyjnego, podstawowych praw
zachowania się. Przedstawił własny system teoretyczny w celu
wyjaśnienie prostych form uczenia się, który oparł na modelu
hipotetyczno-dedukcyjnym. „Punktem wyjścia w tym systemie
nie są jednak czyste fakty, lecz hipotezy formułowane w
postaci podstawowych praw zachowania, z których za pomocą
reguł logicznych, matematycznych uczony wyprowadza
dedukcyjne stwierdzenia (złożone z terminów zdefiniowanych
operacyjnie), będące następnie przedmiotem weryfikacji
eksperymentalnej”.
Krytycy zarzucają podejściu behawiorystycznemu brak
możliwości badania roli, jaką w ludzkim zachowaniu pełnią
czynniki biologiczne, nadmierne opieranie się na badaniach
zwierząt oraz traktowanie człowieka jako istoty biernej,
zdanej na łaskę otoczenia. „Ten nacisk na determinizm
środowiskowy nie pozostawia miejsca na pojęcie wolnej woli
jednostki”. Teorie warunkowania klasycznego i sprawczego nie
mogą zostać użyte do opisu nowych, twórczych zachowań.
Humanistyczne teorie osobowości
Zanim zaczął się rozwijać humanistyczny nurt w psychologii
osobowości, głównie dominowały dwie szkoły: psychoanaliza,
skoncentrowana na postrzeganiu człowieka zdeterminowanego
nieświadomymi popędami oraz behawioryzm, mocno akcentujący
wpływ czynników zewnętrznych na kształtowanie się
osobowości.
Humanistyczne teorie osobowości, prezentujące całościowe i
personalistyczne ujęcie człowieka, powstały w odpowiedzi
zarówno na ograniczoność psychoanalitycznych założeń
podkreślających bezwzględne uwarunkowania zachowań
przeszłością, jak i na zniecierpliwienie behawiorystyczną
interpretacją zachowania
w kategorii nagród i kar.
Tym, co różni nurt humanistyczny od psychoanalitycznego,
jest pogląd na naturę człowieka. Klasyczna psychoanaliza
„[...] przyjmuje, że natura jest grzeszna lub zła: seksualne
lub agresywne impulsy id muszą być stale temperowane przez
ego, co pochłania większość energii, tak że nie może już
zostać przeznaczona na rozwój. Pogląd humanistów jest
przeciwny: natura jest dobra lub - jak podkreśla A.Maslow -
"neutralna", lecz nigdy
"zła".
W teoriach tych widoczne są
mocne wpływy następujących, czterech różnych orientacji
psychologiczno-filozoficznych:
1. teorie Ja,
2. elementy filozofii egzystencjalnej,
3. pewne elementy fenomenologii,
4. religijne i filozoficzne idee Wschodu, takie jak taoizm
czy buddyzm zen.
Humanistyczne teorie osobowości podkreślają wyjątkowość
każdej jednostki.
W odróżnieniu od teorii psychodynamicznych, które
koncentrują się na zdarzeniach
z przeszłości, skupiają się one na przyszłości, na rozwoju i
samorealizacji człowieka oraz interesują się tym, kim
człowiek się stanie.
Nurt humanistyczny w psychologii osobowości propaguje pełen
nadziei pogląd na naturę człowieka, podkreślając świadome
doświadczanie zdarzeń zarówno wewnętrznych, jak i
zewnętrznych w chwili obecnej.
Przedstawiciele nurtu humanistycznego tacy jak:
A.H.Maslow,
C.R.Rogers,
R.May,
V.Frankl, skupiają się na fenomenologii,
podkreślając subiektywne doświadczenia psychiczne, na
holizmie, nieakceptującym redukcjonizm behawioryzmu oraz na
popędzie do samorealizacji. Warto zaznaczyć, że nurt ten
stale pozostaje istotnym podejściem do badań osobowości.
Według teorii hierarchii potrzeb A.H.Maslow’a
motywacja ma
charakter stopniowalny, ponieważ potrzeby wyższego rzędu
pojawiają się wówczas, gdy zostają zaspokojone potrzeby
pierwszego rzędu.
Wyróżnia On:
1. potrzeby fizjologiczne,
2. potrzebę bezpieczeństwa,
3. miłości,
4. uznania,
5. potrzebę samorealizacji.
Inną ważną osobą będącą zwolennikiem nurtu humanistycznego w
psychologii osobowości jest C.R.Rogers, który podkreśla
znaczenie centralnej struktury „ja” oraz skorelowanego z nią
dążenia do samorealizacji, czyli zmagania się z realizacją
posiadanego własnego potencjału. Tendencja do samorealizacji
jest bardzo ważnym motywem działania, prowadzącym do rozwoju
własnych możliwości i zdolności, korzystnie wpływającym na
zachowania i na sam organizm. Realizacja własnego potencjału
prowadzi do wykształcenia się w „pełni funkcjonującej
osobowości”, posiadającej następujące cechy: zgodność obrazu
siebie i doświadczenia, otwartość
na doświadczenia, szacunek dla własnego „ja”, dojrzałe,
zadowalające interakcje społeczne, niezniekształcona
percepcja rzeczywistości.
C.R.Rogers traktuje psychikę i ciało jako jednolitą,
zorganizowaną całość, a rozwój osobowości w kierunku
samorealizacji następuje dzięki motywacji oraz integracji,
które prowadzą do harmonii pomiędzy częściami osobowości.
Zarówno C.R.Rogers, jak i A.H.Maslow stworzyli wizję
człowieka dążącego do samorealizacji w celu osiągnięcia
pełni egzystencji. Przy czym C.R.Rogers akcentował znaczącą
rolę obrazu własnej osoby, natomiast A.H.Maslow podkreślał
rolę motywów, determinujących zachowania ludzi.
Inny przedstawiciel nurtu humanistycznego w psychologii
osobowości –V.Frankl - przedstawia obraz człowieka dążącego
do tego by „wychodzić poza siebie samego.[…]
Być człowiekiem
to znaczy być skierowanym na coś lub na kogoś, być oddanym
dziełu, któremu się poświęcamy, człowiekowi, którego
kochamy, lub Bogu, któremu służymy”.
Według Niego istota
egzystencji ludzkiej tkwi w samotranscendencji, a nie w
samoaktualizacji, czyli samorealizacji i
samourzeczywistnianiu się.
Autor: Elżbieta Dybińska
©
Wszelkie prawa zastrzeżone
Bibliografia:
1. Reber A.S., Reber E.S.: Słownik psychologii, Wyd. Naukowe
Scholar, W-wa 2005
2. Zawadzki B., Strelau J., Szczepaniak P., Śliwińska M.:
Inwentarz Osobowości NEO-FFI Paula T. Costy Jr i Roberta R.
McCrae, Pracownia Testów Psychologicznych, Warszawa 2007
3. Gasiul H. Psychologia osobowości, Difin, Warszawa 2006
4. Strelau J. (red.): Psychologia T.2, GWP, Gdańsk 2003
5. Szewczuk W.(red.): Encyklopedia psychologii, Wyd. Wyższej
Szkoły Społeczno-Ekonomicznej, Warszawa 1998
6. Mansted A.S.P., Hewstone M.(red.): Psychologia społeczna,
Wyd. Jacek Santorski, Warszawa 1996
7. Jakubiak A.: Zaburzenia osobowości, Wydawnictwo Lekarskie
PZWL, Warszawa 1996
8. Pomykało W. (red.): Encyklopedia pedagogiczna, Fundacja
Innowacja, Warszawa 1997
9. Horney K.: Nowe drogi w psychoanalizie, Wyd. Naukowe PWN,
Warszawa 1994
10. Wadeley A., Brch A., Malim T.: Wprowadzenie do
psychologii, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2000
11. Rathus S.A.: Psychologia współczesna, GWP, Gdańsk 2004
12. Hall C.S., Lindzey G., Campbell J.B.: Teorie osobowości,
Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2004
13. Pervin A.L.: Psychologia osobowości, GWP, Gdańsk 2002
|