Strona Główna | warsztaty | artykuły | galeria | linki | cennik | kontakt

  Terapia

- O mnie

- Komu pomagam

- Pomoc psychologiczna

- Zen Coaching

- Coaching a psychoterapia

- Racjonalna Terapia Zachowań

- Sekrety życia

- Opinie o mnie

  Psychologia

- Psychologia humanistyczna

- Carl Rogers

- Abraham Maslow

- Fritz Perls

- Osobowość

- Stres

- Okres dojrzewania

- Terapeutyczne wiersze

 
 

teoria osobowości

 

Teorie osobowości w ujęciu badaczy tematu
 

Teorie na temat osobowości są ogólnymi teoriami zajmującymi się różnymi zjawiskami istotnymi dla jednostki i mającymi dla nich znaczenie funkcjonalne.
Na przestrzeni lat wyłoniło się wiele podejść teoretycznych opisujących i wyjaśniających osobowość, na podstawie których stworzono szereg teorii osobowości i rozwinięto metody badawcze wyjaśniające zachowania człowieka.

Literatura tematu wskazuje na najbardziej wpływowe ogólne kierunki w psychologii, do których można zaliczyć: teorie typów, teorie cech, teorie psychodynamiczne i psychoanalityczne, behawioryzm, humanizm, teorie uczenia się społecznego, sytuacjonizm, interakcjonizm.
Według H.Gasiula najpełniejszą podstawą do psychologii osobowości jest psychologia personalistyczna i organicystyczna - zainteresowane jednostką jako całością.

J.Strelau wyodrębnił następujące podejścia w opisie osobowości:
osobowość jako zespół cech,
poznawcze podejście do osobowości,
podejście psychodynamiczne i
humanistyczne.



Teorie cech

Teorie cech traktują osobowość człowieka jako zbiór cech i sposobów zachowania, reagowania i myślenia.
Do przedstawicieli najbardziej znanych teorii cech należą: G.W.Allport, R.B.Cattell, H.J. Eysenck,
P. Costa i R. McCrae.


G.W.Allport zwrócił uwagę na pojęcie cechy, jako jednostki opisu osobowości.
Uważał On, że cechy są podstawowymi jednostkami strukturalnymi osobowości i definiował je jako predyspozycje do reagowania w określony sposób. Według Niego cechy wynikają z biologicznych i fizycznych różnic między ludźmi.

Autor potraktował osobowość, jako realną organizację psychofizyczną
i zdefiniował cechy jako strukturę neuropsychiczną.
G.W.Allport traktował osobowość człowieka jako niepowtarzalną, jednocześnie podkreślając „wagę świadomych zachowań i intencji, które wyjaśniają, nadają znaczenie wszelkim działaniom człowieka oraz tym samym pełnią rolę ukierunkowania na przyszłość (bardziej dążenia ku niż fiksacja na przeszłości i obciążenia przeszłością).”

Elementami sprzyjającymi rozwojowi osobowości według G.W.Allport’a są:
a) dyspozycje wrodzone, składające się z tendencji wspólnych, charakterystycznych dla naszego gatunku, służących przetrwaniu (popędy), odruchy, procesy homeostazy;
b) cechy związane z genami, takie, jak cechy dziedziczne;
c) ukryte, potencjalne zdolności.


Innym przedstawicielem teorii osobowości, opartej na koncepcji cech, był R.B.Cattell. Jest uważany za pioniera badań nad osobowością, opartych na analizie czynnikowej.
Teoria R.B.Cattell’a oparta jest na zbiorze cech źródłowych i powierzchniowych. Cechy źródłowe reprezentują podstawowe zmienne na bazie których zbudowana jest osobowość, natomiast cechy powierzchniowe można zidentyfikować bezpośrednio na podstawie obserwowalnego zachowania, bądź retrospekcji.

Zdaniem R.B.Cattell’a pojęcie cechy odnosi się do struktury psychicznej, odkrywanej na podstawie obserwowanego zachowania. Celem badań psychologicznych nad osobowością jest, zatem wyjaśnienie spójności i regularności obserwowanej struktury psychicznej w celu przewidzenia reakcji danej osoby w określonej sytuacji.

Dzięki cechom źródłowym możemy wyjaśnić ludzkie zachowania, posługując się analizą czynnikową, natomiast cechy powierzchniowe można zidentyfikować dzięki bezpośredniej obserwacji.
Zainspirowany badaniami R.B.Cattell’a, H.J.Eysenck rozumiał osobowość, jako składową temperamentu i inteligencji. Prowadząc swoje badania nad osobowością, na drodze analiz teoretycznych wyodrębnił trzy podstawowe wymiary osobowości: ekstrawersja/introwersja, neurotyczność/psychotyczność. Autor udowodnił związek ekstrawersji i neurotyczności z typologią temperamentów Hipokratesa i Galena.
H.J.Eysenck uważał, że zachowanie człowieka zależy od uwarunkowań biologicznych, czyli tkwiących w organizmie, genetycznych oraz wyuczonych sposobów zachowania, nabytych w kontaktach ze środowiskiem.


Koncepcje G.W.Allport’a, R.B.Cattell’a i H.J.Eysenck’a oparte na analizie czynnikowej osobowości rozwinęli: P.Costa i R.M.McCrae tworząc Pięcioczynnikowy Model Osobowości zwany Wielką Piątką.
Czynniki osobowości w Wielkiej Piątce odnoszą się do kontaktów międzyludzkich i dają odpowiedź na pytanie, czego można się spodziewać po konkretnych osobach.
Model osobowości według P.Costy i R.McCrae dotyczy pięciu głównych wymiarów osobowości: neurotyczność, ekstrawersja, otwartość na doświadczenia, ugodowość i sumienność. Każdy z tych wymiarów osobowości zwiera po sześć składników.


Psychodynamiczne teorie osobowości

Podejście psychodynamiczne do teorii osobowości wywodzi się z psychiatrii oraz medycyny i jest silnie powiązane z psychologią kliniczną.

Teorie zaliczane do podejścia (nurtu) psychodynamicznego podkreślają funkcjonowanie w osobowości mechanizmów, mających charakter sił dynamicznych (potrzeby, popędy), które determinują zachowanie się jednostki.

Zgodnie z paradygmatem silnie obecnym w tym nurcie „ludzie są złożonymi układami energetycznymi, a ich zachowaniem sterują popędy, nad którymi mają jedynie niewielką świadomą kontrolę”.

Za podstawowe źródło zaburzeń psychicznych uważa się wewnętrzne konflikty psychiczne. Trudne stany psychiczne często związane są z lękiem, bezradnością, winą czy złością i są usuwane za pomocą wielu mechanizmów obronnych, między innymi takich, jak zaprzeczenie, wyparcie czy identyfikacja projekcyjna.

Nurt ten został zapoczątkowany przez Z.Freud’a, a następnie rozwinięty przez jego następców: A.Adler’a i C.G.Jung’a.
Również duży wkład do teorii psychodynamicznych wnieśli neofreudyści tacy, jak: K.Horney, H.S.Sullivan i E.Fromm.

Należy podkreślić, że Z.Freud swą psychoanalityczną teorię osobowości oparł na własnych doświadczeniach psychiatrycznych i na studiowaniu różnych szkół filozoficznych.
Jego zdaniem osobowość kształtuje się już we wczesnych latach życia, a jej rozwój związany jest z wyodrębnianiem się ego z id.
Ego jako najbardziej racjonalna i świadoma część osobowości człowieka pobiera swoją energię z nieświadomej struktury popędowej zwanej id, która zawsze dąży do gratyfikacji erotycznych i zmysłowych, gdyż w swoim działaniu kieruje się zasadą przyjemności. Według Z.Freud’a rozwój odbywa się, dzięki odchodzeniu od zasady przyjemności, którą rządzi id, ku zasadzie rzeczywistości, którą kieruje się ego.

Oprócz ego i id w modelu strukturalnym aparatu psychicznego, występuje również superego, składające się z dwóch subsystemów, a mianowicie ego idealnego i sumienia. Ego idealne odnosi się do oczekiwań w stosunku do samego siebie (jaki powinienem być), a sumienie zapewnia przestrzeganie prawa i moralności.
Sumienie jest reprezentacją standardów oraz norm danej kultury i społeczności.
Zdrowy rozwój osobowości człowieka jest związany z harmonijną i dynamiczną równowagą trzech komponentów osobowości, a mianowicie: racjonalnego ego, moralnego superego, popędowego i niemoralnego id.

A.Adler - współpracownik Z.Freud’a - rozwinął Jego koncepcje, szukając podstaw osobowości w stylu przystosowania jednostki do otoczenia.
Teoria A.Adler’a za podstawę interpretacji osobowości przyjmuje dwa motywy
o charakterze społecznym, a mianowicie społeczne zainteresowanie i dążenie
do doskonałości.

Motyw zainteresowania społecznego wskazuje na kluczową właściwość natury ludzkiej, która wyjaśnia zachowanie, jakim jest poczucie niższości. Poczucie niższości i związany z nim kompleks niższości jest wynikiem doświadczeń człowieka i stałego porównywania siebie z bardziej doskonałym otoczeniem. Według teorii A. Adler’a trzema głównymi determinantami kompleksu niższości są: zaburzenia organiczne, rozpieszczone i zaniedbane dziecko.

W tej teorii, obok pojęcia poczucia niższości, bardzo ważne staje się pojęcie stylu życia, gdyż odnosi się ono do „indywidualnego, z reguły nieświadomego planu przebiegu jednostkowego życia, cechującego się właściwością prawa ruchu, czyli kierunku uzdalniającego do wyboru sposobu wykorzystania osobistych zasobów (potencjałów)”.


Innym wybitnym przedstawicielem nurtu psychodynamicznego jest C.G.Jung. Jego archetypiczna teoria osobowości traktuje osobowość, podobnie jak teoria Z.Freud’a, jako względnie zamknięty system energetyczny, w którym źródłem energii jest energia czerpana z pożywienia.

C.G.Jung w swoich badaniach skoncentrował się na eksploracji głębokich pokładów nieświadomości indywidualnej oraz na znaczeniu symboli i mitów w odczytywaniu treści nieświadomości kolektywnej. Według Niego oprócz nieświadomości indywidualnej, obejmującej konflikty i zapomniane doświadczenia, istnieje również nieświadomość kolektywna, składająca się ze skumulowanych doświadczeń poprzednich pokoleń pod postacią archetypów, odnoszących się do uniwersalnych, nieświadomych predyspozycji czy wzorców, które wywierają wpływ na odczuwanie, myślenie i pojmowanie świata.

Psychika jednostki jest kreowana i wyrażana poprzez kompleksy, które powstają jako skutek koncentracji energii psychicznej wokół pewnych tematów i mogą mieć zarówno charakter świadomy, jak i nieświadomy.

Jego zdaniem jednym z kierunków rozwoju osobowości jest odkrywanie cienia, czyli ciemnej strony natury człowieka, składającego się ze społecznie niepożądanych
i nieakceptowanych pragnień i wrodzonych impulsów.

Innym kierunkiem rozwoju osobowości, a jednocześnie głównym zadaniem człowieka jest rozwój „Ja”, nazwany przez C.G.Junga indywiduacją, który obejmuje kompleksowe działania „zmierzające do uzyskania wewnętrznej jedności i pełni, poprzez syntezę i integrację wewnętrznych przeciwieństw oraz dążenie do ideału osobowości, który choć nieosiągalny, stanowi istotny drogowskaz rozwojowy”.
C.G.Jung wniósł do dorobku psychologii osobowości rozróżnienie ekstrawertywnego i introwertywnego ukierunkowania osobowości, gdzie pierwsza warstwa świadoma, zwana ego, jest ukierunkowana na otaczający świat, na myślenie i na jego spostrzeganie, natomiast druga warstwa, zwana warstwą nieświadomości osobistej, ma charakter ukierunkowana do wewnątrz.


Innym przedstawicielem koncepcji psychodynamicznych jest K.Horney, współtwórczyni neopsychanalizy, psychoanalityk i psychiatra, która w odróżnieniu od Z.Freuda („superego” to coś złożonego z różnych instynktownych popędów) traktuje „superego” jako narzędzie bezpieczeństwa, czyli neurotyczną skłonność do perfekcjonizmu.

Cytowana Autorka zwróciła uwagę na negatywne stereotypy kulturowe, które ludzie przyswajają w postaci lęku podstawowego i konfliktów wewnętrznych. W ten sposób powstają problemy emocjonalne, z których rodzą się obawy dotyczące bezpieczeństwa, a także intrapsychicznej i interpersonalnej alienacji, jako głównej siły motywującej osobowości. Przedstawiła potrzeby neurotyczne, które spełniają ważną rolę w dynamice rozwoju osobowości i podzieliła je na trzy kategorie: dążenie ku ludziom, odsuwanie się od ludzi i występowanie przeciw ludziom. K.Horney uważa, że konflikty wewnętrzne człowieka wynikają z warunków społecznych.

Kontynuatorem teorii psychodynamicznych osobowości był H.S.Sullivan. Autor podkreślał, że osobowość zorganizowana jest ze zdarzeń interpersonalnych a nie intrapsychicznych i jest względnie trwałym układem powtarzających się sytuacji interpersonalnych, charakterystycznych dla życia danego człowieka. Osobowość według Niego przejawia się wtedy, gdy dana osoba zachowuje się w jakiś sposób
w stosunku do jednej lub wielu innych osób i należy ją badać w sytuacjach interpersonalnych. Autor uważał, że człowiek posiada system jaźni, który daje poczucie bezpieczeństwa i broni jednostkę przed lękiem, chroni przed krytyką, co powoduje, że człowiek nie odnosi korzyści z doświadczenia.

Z kolei E.Fromm - psychoanalityk amerykański - rozwinął teorię „charakteru społecznego”. Zauważył, że człowiek postępuje tak, jak nakazuje mu pełniona przez niego rola społeczna. Potrzeba życia społecznego jest głównym elementem psychologii człowieka, gdyż człowiek do samorealizacji i pełnego rozwoju swych możliwości twórczych potrzebuje innych ludzi.

Zdaniem E.Fromma’a człowiek może się rozwijać i być twórczym, jeśli będzie się jednoczył z innymi ludźmi w duchu miłości i wspólnej pracy. Jest to dążenie do wolności.
Aby zrozumieć psychikę człowieka należy przeanalizować jego potrzeby, które wynikają z warunków egzystencji ludzkiej. Według Autora osobowość może się rozwijać dzięki realizacji własnych potrzeb.

Tutaj E.Fromm wymienia potrzeby, które są wspólne dla wszystkich ludzi: potrzeba powiązań z innymi ludźmi, potrzeba transcendencji, potrzeba zakorzeniania, tożsamości, systemu orientacji.
Podejście (nurt) psychodynamiczne ma swoich zwolenników, jak i przeciwników.

Zwolennicy podkreślają fundamentalne znaczenie teorii Z. Freud’a dla rozumienia rozwoju ludzkiej osobowości. Zauważają oni, że wielu badaczy poszukiwało naukowych inspiracji w Jego teorii, podkreślającej szczególny wpływ wczesnego dzieciństwa na rozwój osobowości.
Ponadto psychoanaliza miała swój znaczący udział w powstaniu nowych koncepcji w różnych dziedzinach, np.: w leczeniu zaburzeń psychicznych.
Krytyczne podejście do teorii Z. Freuda prezentuje H.J.Eysenck, który uważa, że trudno jest sformułować precyzyjne prawa ogólne i empirycznie sprawdzalne hipotezy.


Poznawcze teorie osobowości

W odróżnieniu od teorii humanistycznych i psychodynamicznych teorie poznawcze często korzystają z nowych odkryć w badaniach psychologicznych, ponieważ zakładają, że rzeczywistość ma charakter subiektywny i jest kreowana, dzięki doświadczeniom podmiotu spostrzegającego. Stąd sposób, w jaki ludzie myślą zarówno o sobie, jak i otaczającym świecie wywiera duży wpływ na ich zachowanie.
Poznawcze teorie osobowości, w odróżnieniu od behawiorystycznych, koncentrują się zarówno na wyobrażeniach, jak i na nieprzystosowanym zachowaniu. W przeciwieństwie do psychoanalizy nie odwołują się do mechanizmów obronnych
i koncentrują się na przeżyciach świadomych.

To, co jest wspólne dla zwolenników podejścia poznawczego, to nadawanie znaczenia badaniom umysłowych procesów determinujących zachowania. Psychologowie społeczni często stawiają następujące pytania: Jak pamiętamy? Dlaczego zapominamy? Jakich strategii używany do rozwiązywania problemów i jakie są stosunki między myśleniem i językiem?

Przedstawicielami nurtu poznawczego w psychologii osobowości są A.Bandura i G.Kelly.
A.Bandura podkreśla ważną rolę uczenia się przez obserwację i koncentrowanie się na różnicach indywidualnych. Akcentuje zasadę wzajemnego determinizmu jednostki i środowiska, która ukazuje człowieka „jako kogoś, kto nie tylko jest kształtowany przez wpływy środowiskowe, ale i sam na środowisko wpływa”.

Twierdzi On, że chociaż uczenie się jest bardzo istotnym pojęciem, to jednak, aby wyjaśnić rozwój różnych złożonych zachowań społecznych, na przykład ról będących elementem osobowości, potrzebne są inne czynniki niż tylko proste skojarzenia bodziec-reakcja lub wzmocnienie.
W ramach teorii społecznego uczenia się akcentuje znaczącą rolę procesu modelowania w rozwoju osobowości, polegającą na uczeniu się przez obserwowanie innych. W wyniku gromadzenia doświadczeń z modelowania, człowiek nabiera przekonania o własnej skuteczności, czyli możliwości osiągnięcia sukcesu w różnych sytuacjach życiowych.

Rozwój osobowości, polega zatem, na nabywaniu nowych doświadczeń, zachowań i kompetencji w drodze modelowania, jak również na kształtowaniu się realistycznego przekonania co do własnej skuteczności i zdolności do ustalania celów życiowych, samokontroli i samowzmacniania.
G.Kelly był fenomenologiem. Przyjął założenie, że ludzie są od urodzenia ciekawi. „Chcąc nadać światu i swojej egzystencji sens i działać w swym codziennym życiu jak naukowcy, badając, eksperymentując, konstruując hipotezy dotyczące rzeczywistości, przewidując przyszłość, wypracowując strategie i procedury”. G.Kelly wprowadził pojęcie „konstrukty personalne”, aby opisać jednostki znaczeniowe, które człowiek rozwija, aby w ten sposób nadać znaczenie światu. Człowiek posiada konstrukty personalne dotyczące wszystkich aspektów życia. Dzięki nim człowiek rozumie i definiuje swoją egzystencję.


Behawioralne teorie osobowości

Behawioralne teorie osobowości uznają, że człowiek w ciągu swego całego rozwoju osobowego i społecznego, w wyniku wpływu bodźców pozytywnych lub negatywnych, uczy się różnych form zachowań i reakcji, a uczenie to jest wzmacniane, bądź osłabiane przez system kar i nagród. Uczenie się i doświadczenie wpływają na to, kim się stajemy.

Behawioryści, badając uwarunkowania środowiskowe, nie koncentrują się na tym, co dzieje się wewnątrz organizmu. Interesują ich odpowiedzi między innymi na następująco postawione pytania: W jakich warunkach pojawia się dane zachowanie? Jak pewne bodźce wpływają na to zachowanie? Jak skutki danego zachowania wpływają na to zachowanie?
Przedstawiciele behawiorystycznego podejścia do osobowości, akcentując ogromną rolę warunkowania, nie biorą pod uwagę zdolności ludzkich do świadomego przetwarzania siebie i własnej kultury.
Przedstawicielami nurtu (podejścia) behawioralnego w psychologii osobowości są: I.Pawłow, J.B.Watson, B.F.Skinner i C.Hull.

I.Pawłow wprowadził pojęcie odruchów warunkowych (przeciwieństwo odruchu bezwarunkowego, wrodzonego), ustalił prawa ich wytwarzania i wygasania, jak również ich znaczenie w psychice zwierzęcej i ludzkiej. Dla Niego najbardziej złożone zjawiska psychiczne, takie jak na przykład przyzwyczajenie czy wola, dadzą się sprowadzić do odruchów warunkowych.
J.B.Watson jest autorem nawykowej teorii osobowości, w której osobowość jest traktowana jako produkt systemów nawykowych człowieka.

Zauważa On, że jeżeli w obrębie tych systemów, któryś dominuje, to wtedy w dużym stopniu determinuje on indywidualność danej osoby. Zaznacza on, że sam system nawyków nie wpływa
na zachowanie człowieka, gdyż jest on współdeterminowany przez daną sytuację. Zdaniem J.B.Watson’a jesteśmy tym, czego wymaga od nas konkretna sytuacja.

Z kolei B.F.Skinner koncentruje się na eksperymentalnym badaniu osobowości jednostek, poddając krytyce badania grup osób, gdyż jak twierdzi badania jednostki umożliwiają odkrycie praw, którym podlegają organizmy żywe. Według Niego podstawą zrozumienia osobowości jest poznanie rozwoju zachowania człowieka, które wynika z interakcji pomiędzy nim a środowiskiem.

B.F.Skinner sprowadza mechanizmy rozwoju do procesów warunkowania, z których dwa mają bardzo istotne znaczenie:
1. warunkowanie klasyczne odpowiedzialne za kształtowanie zachowania odruchowego, reaktywnego,
2. warunkowanie instrumentalne odpowiedzialne za kształtowanie zachowania przyczynowo-sprawczego.
Cytowany powyżej Autor zbadał i opisał zasady warunkowania instrumentalnego, które wskazują na bezpośrednią zależność zachowań podmiotu od okoliczności zewnętrznych.
Poglądy B.F.Skinner’a w dużym stopniu nie uwzględniają takich pojęć jak: wolność jednostki, swoboda wyboru i kierowanie własnym postępowaniem, gdyż Autor uważa, że to oddziaływanie środowiska, w postaci aprobaty rodziców czy obowiązujących obyczajów społecznych, decyduje o tym, iż czegoś chcemy lub nie.

C.Hull - przedstawiciel neobehawioryzmu - podjął się usystematyzowania,
w obrębie spójnego systemu dedukcyjnego, podstawowych praw zachowania się. Przedstawił własny system teoretyczny w celu wyjaśnienie prostych form uczenia się, który oparł na modelu hipotetyczno-dedukcyjnym. „Punktem wyjścia w tym systemie nie są jednak czyste fakty, lecz hipotezy formułowane w postaci podstawowych praw zachowania, z których za pomocą reguł logicznych, matematycznych uczony wyprowadza dedukcyjne stwierdzenia (złożone z terminów zdefiniowanych operacyjnie), będące następnie przedmiotem weryfikacji eksperymentalnej”.


Krytycy zarzucają podejściu behawiorystycznemu brak możliwości badania roli, jaką w ludzkim zachowaniu pełnią czynniki biologiczne, nadmierne opieranie się na badaniach zwierząt oraz traktowanie człowieka jako istoty biernej, zdanej na łaskę otoczenia. „Ten nacisk na determinizm środowiskowy nie pozostawia miejsca na pojęcie wolnej woli jednostki”. Teorie warunkowania klasycznego i sprawczego nie mogą zostać użyte do opisu nowych, twórczych zachowań.


Humanistyczne teorie osobowości

Zanim zaczął się rozwijać humanistyczny nurt w psychologii osobowości, głównie dominowały dwie szkoły: psychoanaliza, skoncentrowana na postrzeganiu człowieka zdeterminowanego nieświadomymi popędami oraz behawioryzm, mocno akcentujący wpływ czynników zewnętrznych na kształtowanie się osobowości.

Humanistyczne teorie osobowości, prezentujące całościowe i personalistyczne ujęcie człowieka, powstały w odpowiedzi zarówno na ograniczoność psychoanalitycznych założeń podkreślających bezwzględne uwarunkowania zachowań przeszłością, jak i na zniecierpliwienie behawiorystyczną interpretacją zachowania
w kategorii nagród i kar.

Tym, co różni nurt humanistyczny od psychoanalitycznego, jest pogląd na naturę człowieka. Klasyczna psychoanaliza „[...] przyjmuje, że natura jest grzeszna lub zła: seksualne lub agresywne impulsy id muszą być stale temperowane przez ego, co pochłania większość energii, tak że nie może już zostać przeznaczona na rozwój. Pogląd humanistów jest przeciwny: natura jest dobra lub - jak podkreśla A.Maslow - "neutralna", lecz nigdy "zła".

W teoriach tych widoczne są mocne wpływy następujących, czterech różnych orientacji psychologiczno-filozoficznych:
1. teorie Ja,
2. elementy filozofii egzystencjalnej,
3. pewne elementy fenomenologii,
4. religijne i filozoficzne idee Wschodu, takie jak taoizm czy buddyzm zen.

Humanistyczne teorie osobowości podkreślają wyjątkowość każdej jednostki.
W odróżnieniu od teorii psychodynamicznych, które koncentrują się na zdarzeniach
z przeszłości, skupiają się one na przyszłości, na rozwoju i samorealizacji człowieka oraz interesują się tym, kim człowiek się stanie.

Nurt humanistyczny w psychologii osobowości propaguje pełen nadziei pogląd na naturę człowieka, podkreślając świadome doświadczanie zdarzeń zarówno wewnętrznych, jak i zewnętrznych w chwili obecnej.

Przedstawiciele nurtu humanistycznego tacy jak: A.H.Maslow, C.R.Rogers, R.May, V.Frankl, skupiają się na fenomenologii, podkreślając subiektywne doświadczenia psychiczne, na holizmie, nieakceptującym redukcjonizm behawioryzmu oraz na popędzie do samorealizacji. Warto zaznaczyć, że nurt ten stale pozostaje istotnym podejściem do badań osobowości.

Według teorii hierarchii potrzeb A.H.Maslow’a motywacja ma charakter stopniowalny, ponieważ potrzeby wyższego rzędu pojawiają się wówczas, gdy zostają zaspokojone potrzeby pierwszego rzędu.
Wyróżnia On:
1. potrzeby fizjologiczne,
2. potrzebę bezpieczeństwa,
3. miłości,
4. uznania,
5. potrzebę samorealizacji.


Inną ważną osobą będącą zwolennikiem nurtu humanistycznego w psychologii osobowości jest C.R.Rogers, który podkreśla znaczenie centralnej struktury „ja” oraz skorelowanego z nią dążenia do samorealizacji, czyli zmagania się z realizacją posiadanego własnego potencjału. Tendencja do samorealizacji jest bardzo ważnym motywem działania, prowadzącym do rozwoju własnych możliwości i zdolności, korzystnie wpływającym na zachowania i na sam organizm. Realizacja własnego potencjału prowadzi do wykształcenia się w „pełni funkcjonującej osobowości”, posiadającej następujące cechy: zgodność obrazu siebie i doświadczenia, otwartość na doświadczenia, szacunek dla własnego „ja”, dojrzałe, zadowalające interakcje społeczne, niezniekształcona percepcja rzeczywistości.
C.R.Rogers traktuje psychikę i ciało jako jednolitą, zorganizowaną całość, a rozwój osobowości w kierunku samorealizacji następuje dzięki motywacji oraz integracji, które prowadzą do harmonii pomiędzy częściami osobowości.


Zarówno C.R.Rogers, jak i A.H.Maslow stworzyli wizję człowieka dążącego do samorealizacji w celu osiągnięcia pełni egzystencji. Przy czym C.R.Rogers akcentował znaczącą rolę obrazu własnej osoby, natomiast A.H.Maslow podkreślał rolę motywów, determinujących zachowania ludzi.
Inny przedstawiciel nurtu humanistycznego w psychologii osobowości –V.Frankl - przedstawia obraz człowieka dążącego do tego by „wychodzić poza siebie samego.[…]
Być człowiekiem to znaczy być skierowanym na coś lub na kogoś, być oddanym dziełu, któremu się poświęcamy, człowiekowi, którego kochamy, lub Bogu, któremu służymy”.

Według Niego istota egzystencji ludzkiej tkwi w samotranscendencji, a nie w samoaktualizacji, czyli samorealizacji i samourzeczywistnianiu się.


Autor: Elżbieta Dybińska
© Wszelkie prawa zastrzeżone

 

Bibliografia:
1. Reber A.S., Reber E.S.: Słownik psychologii, Wyd. Naukowe Scholar, W-wa 2005
2. Zawadzki B., Strelau J., Szczepaniak P., Śliwińska M.: Inwentarz Osobowości NEO-FFI Paula T. Costy Jr i Roberta R. McCrae, Pracownia Testów Psychologicznych, Warszawa 2007
3. Gasiul H. Psychologia osobowości, Difin, Warszawa 2006
4. Strelau J. (red.): Psychologia T.2, GWP, Gdańsk 2003
5. Szewczuk W.(red.): Encyklopedia psychologii, Wyd. Wyższej Szkoły Społeczno-Ekonomicznej, Warszawa 1998
6. Mansted A.S.P., Hewstone M.(red.): Psychologia społeczna, Wyd. Jacek Santorski, Warszawa 1996
7. Jakubiak A.: Zaburzenia osobowości, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 1996
8. Pomykało W. (red.): Encyklopedia pedagogiczna, Fundacja Innowacja, Warszawa 1997
9. Horney K.: Nowe drogi w psychoanalizie, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 1994
10. Wadeley A., Brch A., Malim T.: Wprowadzenie do psychologii, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2000
11. Rathus S.A.: Psychologia współczesna, GWP, Gdańsk 2004
12. Hall C.S., Lindzey G., Campbell J.B.: Teorie osobowości, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2004
13. Pervin A.L.: Psychologia osobowości, GWP, Gdańsk 2002